Phát triển nhận thức cho trẻ mầm non là nội dung giáo dục quan trọng. Bởi khả năng nhận thức là một yếu tố có ảnh hưởng lớn đến trí thông minh, khả năng tư duy của trẻ. Bài viết này giới thiệu 4 giai đoạn phát triển nhận thức của trẻ và mục tiêu của hoạt động phát triển nhận thức ở giai đoạn mầm non.
Khái niệm phát triển thức cho trẻ mầm non
Phát triển nhận thức cho trẻ mầm non nghĩa là làm tăng khả năng nhận biết, khả năng tư duy của trẻ thông qua việc tập trung vào các lĩnh vực chính: Toán học, khoa học xã hội.
Theo các nghiên cứu khoa học, độ tuổi 0 – 5 là giai đoạn não bộ trẻ phát triển nhanh nhất với từ 700 – 1000 kết nối thần kinh được tạo ra mỗi giây. Vì vậy, đây là giai đoạn mà trẻ có khả tăng tiếp thu kiến thức mới tốt nhất. Điều quan trọng là, trường học, bố mẹ cần tạo cho trẻ môi trường, cho trẻ được hoạt động, được học.
Bên cạnh tăng cường sức khỏe thể chất, phát triển trí tuệ cảm xúc, phát triển tư duy nhận thức là hoạt động để trẻ phát triển toàn diện, hình thành năng lực tư duy, năng lực giải quyết vấn đề.
4 giai đoạn phát triển nhận thức
Theo lý thuyết phát triển nhận thức của nhà Tâm lý học và Triết học người Thụy Sĩ Jean Piaget, sự phát triển nhận thức phản ánh sự tinh khéo ngày càng tăng của tư duy của trẻ trải qua 4 giai đoạn. Sự phát triển nhận thức này được xác định bởi sự chín muồi về mặt sinh học và sự tương tác với môi trường.
4 giai đoạn của sự phát triển nhận thức ở trẻ bao gồm:
Giai đoạn 1: Vận động cảm giác (từ khi trẻ sinh ra đến 2 tuổi)
Các đặc điểm nhận thức chính của trẻ ở giai đoạn này:
– Ở giai đoạn này, trẻ nhận biết được thế giới thông qua những cử động và các cảm giác vận động.
– Trẻ tìm hiểu và khám phá thế giới qua các hành động như: nhìn ngắm, bú mút, nắm bắt và lắng nghe.
– Trẻ học được rằng, các sự vật vẫn tồn tại ngay cả khi chúng bị giấu đi (sự thường trực của sự vật).
– Các em là con người riêng biệt với những người khác và những vật thể khác ở xung quanh mình.
– Trẻ cũng nhận ra rằng, những hành động của mình có thể gây ra các vấn đề mới trong thế giới xung quanh mình.
Với những đặc điểm trên, ở giai đoạn này các em bé sơ sinh và em bé đang tập đi sẽ tiếp nhận tri thức thông qua các trải nghiệm của cảm giác vận động và qua tương tác trên đồ vật. Và toàn bộ những trải nghiệm sớm nhất của trẻ ở giai đoạn này diễn ra thông qua những phản xạ, cảm giác và phản ứng vận động cơ bản.
Đặc biệt, chính ở giai đoạn này là thời kỳ phát triển và học tập đầy ấn tượng của trẻ. Thông qua những tương tác với môi trường xung quanh, trẻ em liên tục phát hiện những khám phá mới về cách mà thế giới này vận hành.
Giai đoạn 2: Tiền thao tác (từ 2 đến 7 tuổi)
Các đặc điểm chính của giai đoạn này bao gồm:
– Trẻ bắt đầu tư duy một cách biểu tượng và học cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh để tượng trưng cho sự vật.
– Trẻ có xu hướng coi mình là trung tâm và khó khăn với việc nhìn nhận sự việc từ góc nhìn của người khác.
– Giai đoạn này, trẻ đang có sự phát triển trong ngôn ngữ và tư duy, đồng thời vẫn có xu hướng suy nghĩ về mọi thứ theo những cách rất cụ thể.
Nền tảng của sự phát triển ngôn ngữ trẻ có thể được thiết lập ở giai đoạn trước (Cảm giác vận động), nhưng sự xuất hiện của ngôn ngữ là một trong những dấu hiệu chính của giai đoạn tiền thao tác này.
Ở giai đoạn này, trẻ đã khéo léo hơn trong khi chơi trò đóng vai và vẫn tiếp tục suy nghĩ rất cụ thể về thế giới xung quanh mình.
Giai đoạn tiền thao tác trẻ sẽ học thông qua các trò chơi sắm vai, nhưng trẻ vẫn còn khó khăn với logic và tiếp nhận quan điểm của người khác. Các em vẫn thường xuyên gặp khó khăn trong việc hiểu ý niệm về tính bất biến.
Một ví dụ cho điều này là, một nhà nghiên cứu lấy một miếng đất sét, chia nó thành hai phần bằng nhau, sau đó cho đứa trẻ chọn một trong hai miếng để chơi.
Trong hai miếng này, một miếng được vo tròn, miếng còn lại được làm phẳng ra giống hình dạng của một chiếc bánh pancake. Vì miếng bánh dẹt trông rộng hơn, nên trẻ đang ở giai đoạn tiền thao có xu hướng chọn lấy miếng đó, cho dù hai miếng có kích thước ngang nhau.
Giai đoạn 3: Thao tác cụ thể (từ 7 tới 11 tuổi)
Các đặc điểm thay đổi nhận thức của trẻ ở giai đoạn này bao gồm:
– Trẻ em bắt đầu suy nghĩ một cách logic về những sự việc cụ thể.
– Các em bắt đầu hiểu khái niệm về sự bảo toàn; ví dụ như lượng chất lỏng trong một chiếc cốc thấp và rộng là ngang bằng với lượng chất lỏng trong một chiếc ly cao và hẹp.
– Tư duy của trẻ trở nên có logic và có tổ chức hơn, nhưng mà vẫn rất cụ thể.
– Trẻ bắt đầu sử dụng logic quy nạp hoặc suy luận từ thông tin cụ thể tới những nguyên lý chung.
Giai đoạn 3: Giai đoạn thao tác hình thức (từ 12 tuổi trở lên)
Các đặc điểm chính về phát triển nhận thức của trẻ ở giai đoạn này gồm:
– Ở giai đoạn thao tác hình thức, những em đang ở tuổi thanh niên hoặc đang ở tuổi mới lớn bắt đầu tư duy một cách trừu tượng và suy luận về các vấn đề giả định.
– Tư duy trừu tượng xuất hiện.
– Các thanh thiếu niên bắt đầu nghĩ nhiều hơn về luân lý, triết học, xã hội các vấn đề chính trị đòi hỏi suy luận trừu tượng và lý thuyết.
– Bắt đầu sử dụng logic hoặc suy luận diễn dịch từ nguyên lý chung tới các thông tin cụ thể.
Mục tiêu của các hoạt động phát triển nhận thức cho trẻ mầm non
Khả năng nhận thức của trẻ là những gì trẻ có thể cảm nhận, suy nghĩ trong mọi lĩnh vực như tự nhiên, văn hóa, xã hội, nghệ thuật… Trên cơ sở khả năng nhận thức này của trẻ, mục tiêu phát triển nhận thức ở giáo dục bậc mầm non bao gồm:
– Nhằm khơi gợi trí tò mò, niềm đam mê, yêu thích khám phá thế giới xung quanh của trẻ
– Rèn luyện tinh thần tự giác học tập, học hỏi và tự tìm cách giải quyết vấn đề
– Giúp trẻ biết thể hiện suy nghĩ, cảm nhận của mình thông qua ngôn ngữ, hành động…
– Trang bị cho trẻ những kiến thức cơ bản về các khái niệm sơ đẳng về Toán học, các sự vật, hiện tượng trong thế giới quanh mình.
Để trẻ phát triển một cách thành thạo, bài bản nhất, các mục tiêu này cần được thực hiện thường xuyên, liên tục. Vì thế, ở Mầm non Tsubaki, trẻ được thực hành nhiều các bài tập liên quan phù hợp với đặc điểm phát triển nhận thức ở các độ tuổi.
Mầm non Tsubaki tổng hợp
Thông tin bài viết tham khảo từ Bài viết:
4 giai đoạn phát triển nhận thức – Nền tảng và các khái niệm chính trong lý thuyết của Piaget (Tác giả: Kendra Cherry | Pomona dịch)
